Theo các nhà tâm lý, thiếu niên 12-15 tuổi bắt đầu bước vào thời kỳ thanh xuân – bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển tâm lý. Bước đột biến trong sự phát triển tâm lý và thể chất (nhân tố chủ quan) cũng như vào ngưỡng cửa mới của xã hội (nhân tố khách quan) làm tăng cường sự ”tự ý thức” của học sinh cấp 2.
Học sinh tiểu học rất nghe lời bố mẹ, nhưng khi qua ngưỡng trung học thay đổi hẳn. Trước mặt bố mẹ các em ít nói, trầm lặng, càng ngày càng cưỡng lại sự sắp đặt của bố mẹ về ăn uống, quần áo, bạn bè, học tập… đôi khi còn cãi lại vì những chuyện không đâu. Tại sao xảy ra hiện tượng đó?
Một mặt, các em bước đầu đòi hỏi thoát khỏi sự giám sát của bố mẹ và có được địa vị bình đẳng trong gia đình. Từ đó, các em ít kể với bố mẹ những bí mật của riêng mình, đồng thời cố tạo ra một ”thế giới nhỏ bé”, trừ mình ra không ai có quyền đột nhập. Chẳng hạn, có một ngăn tủ riêng, để tất cả ”bí mật” vào đó rồi khóa lại như nhật ký, thư từ của bạn bè, thơ ca tự sáng tác… không cho bố mẹ đọc.
Mặt khác, các em bắt đầu bước ra khỏi khuôn khổ gia đình, đi vào xã hội, nếm trải giao tiếp với mọi người với tư cách một cá thể tồn tại độc lập. Các nhà tâm lý học phát hiện khá đông học sinh cấp 2 đi học bằng xe đạp trong đó, nhiều em nhà cách trường không xa nhưng vẫn đòi mua xe. Đó là biểu hiện của sự tăng cường ý thức tự lập của các em. Dù ở nhà hay ngoài xã hội, học sinh cấp 2 đều mong muốn và cố rèn luyện và phát triển bản thân theo ý riêng. Các em muốn tự mình xác định mục tiêu và kế hoạch cuộc đời, dùng lý trí phán đoán của mình xem xét mọi sự việc, không muốn có sự can thiệp của bất cứ ai, kể cả bố mẹ. Nếu không, các em sẽ tỏ thái độ phản kháng bằng các hình thức lì lợm, lạnh nhạt, lầu bầu, bất hợp tác…
Sự phát triển của tự ý thức đòi hỏi học sinh cấp 2 thoát khỏi sự ràng buộc của mối quan hệ phụ thuộc trước kia, khỏi sự giám sát từng ly từng tý của bố mẹ, trở thành cá thể độc lập, được các nhà tâm lý gọi tượng hình là ”thời kỳ thôi bú về tâm lý”. Giai đoạn này diễn ra từ từ, không thể tránh khỏi, nóng vội quá hoặc kéo dài quá cũng bất lợi. Quá nóng vội làm thiếu niên phải đối mặt quá nhiều và quá sớm những vấn đề em không thể giải quyết nổi. Kết cục làm các em hoang mang, mất tự tin, không có lợi khi bước vào cuộc sống và xã hội. Nếu kéo dài quá lâu sẽ vi phạm quy luật phát triển của sự sống, trở ngại cho thanh thiếu niên trong cuộc sống tự lập sau này.
Muốn qua giai đoạn này thuận lợi, giữa cha mẹ và con cái cần có sự thông cảm, hiểu biết, giúp đỡ nhau, cả hai phải cố gắng làm biến đổi dần quan hệ phụ thuộc. Học sinh cấp 2 chưa thật chín chắn về sinh lý và tâm lý, trên một mức độ nhất định vẫn phải dựa vào bố mẹ, mong được bố mẹ hiểu cho ”sự tự ý thức” và ”lòng tự trọng” của các em. Ngược lại, các em học sinh cấp 2 cần hiểu lòng cha mẹ. Đôi khi cha mẹ dùng phương pháp giáo dục và quản lý không thích hợp, song thâm tâm rất tốt. Vì vậy con cái không nên cãi lại, dùng ngôn từ làm tổn thương tình cảm giữa cha mẹ – con cái. Chỉ khi làm tròn sự ”thôi bú về tâm lý” với cha mẹ, thanh thiếu niên mới trở thành một con người thực sự, vững bước đi vào xã hội và trụ vững trong xã hội.
(Theo Tâm lý & Sinh lý – NXB ĐHQG HN 1998)
Theo Ăn gì ở đâu
